شيوه جناب ميرزا در نوازندگي تار
مرحوم آقا حسينقلي معروف به جناب ميرزا به تائيد همگان تواناترين نوازنده تار در طول تاريخ بوده چنانچه به گفته يكي از شاگردانش آقا حسينقلي پايه ساز را بجائي رسانيد كه كميت ديگران لنگ شد .
از اين استاد بزرگ موسيقي صفحاتي بجامانده كه هر چند بيانگر تمامي زيبائي هاي ساز استاد نيستند اما با گوش دل سپردن به آنها ناخود آگاه اين سروده عارف بياد ميايد كه:
كاسه تار بعد از او زيبد كه درآن عنكبوت بندد تار
اما خوشبختانه كيفيت اين صفحات در حدي هست كه بتوان شيوه استاد را بررسي نمود و ما اين پژوهش را بر اساس محورهاي اساسي موسيقي ايران انجام ميدهيم.
اين محورها عبارتند از: صدا، فواصل، گردش نغمات، وزن، تزئين و تكرار
1-
صدا:صداي ساز استاد صدائيست كه از شاهنامه فردوسي، غرليات حافظ وسعدي، گنبد مسجد جامع اصفهان وخط مير عماد ميشنويم و براي خلق اين صداي زيبا از عوامل زير استفاده شده:
الف – نوع وساختمان سازي كه بكار گرفته شده كه به احتمال زياد صنعت هنرمند بزرگ استاد فرج اله است.
ب- نحوه گرفتن ساز: آقا حسينقلي ساز را بر روي سينه مي گرفته و اين امر نيز باعث مي شده كه صداي ساز بازتر شود زيرا بدين ترتيب سطح تماس كاسه با بدن كمتر شده و از طرفي محل تماس كاسه با بدن (قفسه سينه) نيز در ايجاد صدائي روشن و درخشنده و در عين حال محسوستر و قابل لمستر داراي نقش بسزائي ميباشد.
ج – نحوه مضراب زدن: قرار گرفتن تار بر روي سينه و نگه داشتن كاسه توسط ساعد دست باعث ايجاد نقطه اتكائي ميشود كه با وجود آن انرژي لازم براحتي از كتف و آرنج به مچ دست و از آنجا به مضراب منتقل ميگردد و به اين طريق ميتوان با كمترين دامنه حركت از مضرابهاي قوي و مغزدار و در عين حال سريع و با شدت نواختهاي مختلف بهره مند شد.
د- انتخاب مضراب مناسب كه احتمالا داراي موم بيشتر و فلز كوچكتر بوده و همچنين جنس فلز مضراب و شكل آن بي تاثير نخواهد بود البته لازم به ذكر است كه تمام موارد ياد شده فقط وسيله بوده و اصل همان ذوق سليم و معرفت نوازنده است كه در هر موردي زشت را از زيبا تشخيص ميدهد و از وسايل در جهت خلق زيبائي استفاده مينمايد كما اينكه در مورد آقاحسيقلي نقل است كه هر سازي كه دست ميگرفتند همان صداي مطلوب را ايجاد ميكردند و يا شاگردان كه خيال ميكردند راز توانائي استاد در مضراب اوست روزي مضرابش را ربوده اما با كمال تعجب چيز فوق العاده اي در مضراب استاد نمي يابند .
2-
فواصل: با بررسي پرده بندي ساز آقاحسينقلي در مييابيم كه اين پرده بندي كاملا منطبق است با آنچه صفي الدين و مراغه اي و ديگر دانشمندان در كتابهاي خود آورده اند مثلا در دستگاههاي چهار گاه و همايون و اصفهان فواصل بر اساس نوع ملايم چهارم (ج ط ج) است و اساس پرده بندي ساز استاد همان تقسيمات هفدهگانه در يك اكتاو ميباشد با اين تفاوت كه دو نغمه ب و يز در عمل حذف شده و پانزده فاصله در يك اكتاو داريم و به همين دليل تعداد پرده هاي بسته شده برروي دسته تار آقاحسيقلي 22پرده ميباشد .
3-
گردش نغمات: در آثار اقا حسينقلي گردش نغمات در محدوده دانگ بوده و فواصل پيوسته و حركت از بم به زير ميباشد و گسترش گوشه ها بوسيله دانگهاي پيوسته انجام ميگيرد. عبور از گوشه اي به گوشه ديگر بامهارت و زيبائي اعجاب آور و در حد اعجاز صورت ميگيرد. به اينگونه كه هرگوشه استقلال و محتواي خود را دارد و فضائي متفاوت بوجود مي آورد اما با اين حال به علت انسجام و بافت قوي و ارتباط معنوي گوشه ها يك وحدت زيبا از ابتدا تا انتها حكمفرماست و اين نشانگر يكي شدن نوازنده با موسيقي است كه اين امر در مورد جناب ميرزا به عنوان يك رديف دان درحد اعلاء خود مي باشد
4-
وزن: نمونه هاي زيباي اجراي ادوار ايقاعي را ميتوان در آثار آقاحسيقلي مشاهده نمود از جمله پيشدرآمدهاي ماهور تصنيف چهارگاه و شهرآشوب چهارگاه، ازلحاظ تمپو (سرعت)، تغيير در اين عامل (كند و تند شدن سرعت) يكي از عوامل ايجاد حركت در كارهاي جناب ميرزاست كه همراه با تغيير شدت نواخت در ريزها و تكها حركتي نشاط انگيز ايجاد ميكند .
5-
تزئين و تكرار: علاوه بر تزئين و تكرارهائي كه جزو ساختار رديف بوده و در كار آقاحسينقلي به زيبائي مورد استفاده قرارگرفته ميتوان در اين قسمت به نحوه اجراي مضراب ريز و همچنين واخوان اشاره كرد.
ريزهاي آقاحسينقلي به حدي پيوسته و مرتب و به هم بافته شده است كه هر قدر هم دور نوار را كم كنيم باز اين پيوستگي و تنيده شدن راست و چپ ها از بين نميرود و با ايجاد شدت نواختها و سرعتهاي متفاوت و حالت اجراء (از نظر زمان بين راست و چپ ها در ريز)، ريزهاي متنوع، متناسب با موقعيت ساختاري ريز بوجود مي آيد كه زيبائي وصف ناپذيري دارند، همچنين استفاده بجا و متناسب از واخوان درتمام طول نوازندگي از ويژگي هاي جناب ميرزا است و ايشان از اين دو عنصر بگونه اي استفاده ميكنند كه در عين اينكه بافت و زمينه و بستر نغمات را ايجاد مي نمايند و انگار كه بگوش نمي آيند اما با حذف حتي يك واخوان يا ريز فوراً جاي خالي آن احساس ميشود و به كار لطمه مي خورد و شايد بخاطر همين حساسيت هاست كه جناب ميرزا از تار پنج سيم استفاده ميكرده و هرجا تاري باشش سيم به او ميدادند بلافاصله سيم ششم (زير واخوان) را باز مي كرده و بعد مي نواخته اند .
با بررسي آثار آقاحسيقلي مي توان گفت كه نجوه بيان موسيقي جدي است و تمام ويژگيهاي موسيقي سنتي را دارا مي باشد و با اينكه داراي تكنيك فوق العاده بالائيست اما جنبه ويرتئوزيته و نشان دادن مهارت و كسب شهرت ندارد.
نكته اي كه با توجه به آثار قدما به آن پي ميبريم اينست كه همه آنها اين موارد را رعايت مي نمودند اما آنچه جناب ميرزا را از ديگر اساتيد زمان خودش ممتاز مي نمايد رسيدن به حد كمال در تمامي محورهاي ياد شده مي باشد تا حدي كه اين زيبائي در ظاهر نيز نمودار شده بطوري كه اگر هيچ صفحه اي از جناب ميرزا باقي نمي ماند، تنها از ديدن تصوير ايشان كه به زيبائي ساز را در آغوش گرفته است مي توانستيم صداي زيباي ساز ايشان را به گوش جان بشنويم .
(سيدوحيد بصام )
صد و يك سال با صبا
برنامه صد و يك سال با صبا به مناسبت بزرگداشت استاد ابوالحسن صبا به مدت پنج شب توسط موسسه فرهنگی" آواها و بناها " برگزار مي شود.اين برنامه شامل دوقسمت ميباشد در يک قسمت استاد داريوش پيرنياکان وآقای حميد رضا نوربخش به اجرای سازوآواز می پردازند و در قسمت ديگر گروه"سپهر" که اعضاء آن همگی عضو پيوسته "مرکز حفظ و پژوهش موسيقی" مي باشند به اجرای برنامه می پردازند .
برنامه گروه سپهر به شرح زير ميباشد:
1- چهارمضراب نوا ( براساس اجرای استاد ابوالحسن صبا)
2- تکنوازی
3- تصنيف قديمی" نبود زرخت قسمت ما غير نگاهی ..." (بر اساس اجرای استاد عبدالله دوامی)
4- تکنوازی
5- تصنيف قديمی "به تومشغول بود ..." ( بر اساس اجرای رضا قلی خان
تجريشی)
6- رنگ نوا
اعضاء گروه:
مسعود رستمی سه تار
احسان عابدی نی
حسين سالک کمانچه
بهنام معيريان عود
احمد رضاخواه سنتور
بهاره فياضی تار
آساره شکارچی ضرب
گروه سپهر از سال 1379 با تشويق استاد مجيد کيانی وبا هدف باز سازی آثار استادان قديمی تشکيل شده وبه مدت دو سال ازراهنمائيهای استادان داريوش طلايی و داريوش پيرنياکان استفاده کرده است که ازايشان قدردانی می شود.
دومين گردهمايي اعضاي مركز
دومين گردهمائی اعضاء مرکزحفظ وپژوهش موسيقی در تاريخ چهارشنبه 5 شهريور ساعت 17 تا 19 به شرح زيربرگزار مي شود:
1-تکنوازی سنتور استاد مجيد کيانی
2- تکنوازی تار مريم تژده
3- تکنوازی سنتور نعمت الله قنبری
گروه شهنازي در تالار وحدت
کنسرت گروه "شهنازي" به سرپرستي استاد داريوش پيرنياکان و آواز حميد رضا نوربخش به يادمان استاد علي اکبر شهنازي به مدت سه شب (30و31مردا د و1شهريور) در تالار وحدت برگزار شد. متأسفانه تا اين لحظه گزارش كاملي از اين برنامه كه استاد تار و سه تار مركز آن را سرپرستي مي كرد به دست ما نرسيده است. اميدواريم در آينده در اين مورد مطلب كاملتري ارائه كنيم.
اتاق شماره 14 !
به اطلاع اعضاء مرکز می رسانيم که اتاق شماره 14 جهت انجام امور مربوط به گردهماييهای ماهانه در نظر گرفته شده است. لذا دوستانی که مايل به اجرای موسيقی در اين برنامه ها مي باشند و مي توانند روزهای دوشنبه وچهارشنبه ساعات17-14 به اين اتاق مراجعه کنند و يا با آقاي فضلی هماهنگی های لازم را انجام دهند.
برنامه جشنواره جهاني سنتور
دوشنبه 10 شهريور 1382:
-Viktoria Herencsar از مجارستان
-Rahul Sharma & Shafaat Ahmed Khan از هند
-تنفس
-Majid Kiani از ايران
سه شنبه 11 شهريور 1382:
-Yangqin Zhao از چين
-Angello Malikov از بلغارستان
-تنفس
-Saeed Sabet & Mohammad Esmaiili از ايران
چهار شنبه 12 شهريور 1382:
-Barbara Schirmer از سوئيس
-Marios Papadeas از يونان
-تنفس
-Majid Kiani از ايران
پنج شنبه 13 شهريور 1382:
-Martina Krigovska از اسلواكي
-Katsierina Anokhina از روسيه
-تنفس
-Saeed Sabet & Mohammad Esmaiili از ايران
شروع برنامه ها از ساعت 20:00 است.
بهاي بليط هر شب 5000 تومان و بهاي بليط براي خريد يكجاي هر چهار شب 16000 تومان مي باشد.
محل فروش بليط: فرهنگسراي نياوران
شماره تماس واحد موسيقي : 2282020
(برگرفته از گروه سروستاه
groups.yahoo.com/group/sarvsetah)
اطلاعات كامل جشنواره در آدرس زير موجود است
www.santourfestival.blogspot.com
